X-twitter Youtube Instagram Linkedin Spotify
Search
Close this search box.
Edit Content

Türkiye Girişimcilik Ekosistemi: Dünü, Bugünü ve Yarını

Türkiye girişimcilik ekosistemi çıkardığı yedi unicorn (değerlemesi milyar dolar seviyesine ulaşan girişim) şirket, başarı hikayeleri, rekabetçi dikeyleri ve yetiştirdiği insan kaynağı ile dünyada önemli ekosistemler arasında yer alma yolculuğuna devam ediyor.

Türkiye girişimcilik ekosistemi çıkardığı yedi unicorn (değerlemesi milyar dolar seviyesine ulaşan girişim) şirket, başarı hikayeleri, rekabetçi dikeyleri ve yetiştirdiği insan kaynağı ile dünyada önemli ekosistemler arasında yer alma yolculuğuna devam ediyor. Ekosistemin 2000’li yılların başında başlayan ve 2020 sonrasında önemli ivme kazanan hikayesini ve geleceğini mercek altına alıyoruz.

Ekosistem öncesi ekosistem

Türkiye’de internet girişimciliği 2000’li yılların başında kurulan şirketler ile başlamıştır. 1999 yılında kurulan Mynet, Ekşisözlük, 2000 yılında kurulan Hepsiburada, Sahibinden.com ve 2001 yılında kurulan Gittigidiyor ve Yemeksepeti girişimleri ilerleyen yıllarda yakaladıkları başarılar, aldıkları yatırımlar, exit hikayeleri, tecrübeleri ve bilgi birikimleri ile Türkiye girişimcilik ekosisteminin oluşmasında önemli rol oynamışlardır.

İnternetin yayılması ve Türkiye girişimcilik ekosisteminin hikayesi 1990’ların sonunda Amerika’daki teknoloji şirketleri öncülüğünde borsaların hızlı yükselişi sonrasında 2000 yılında patlak veren dot-com krizi etkisinde ideal koşullardan çok uzakta başladı.

1999 ve 2001 arasında kurulan başarılı girişimlerimizden Ekşisözlük haricinde hepsinin kurucu ortakları arasında yurtdışında eğitim görmüş insanların yer aldığı görülüyor. Bu dönemde yurtdışında özellikle Amerika Birleşik Devletleri’nde yıllardan beri süregelen melek yatırımcılık, risk sermayedarlığı ve girişimcilik ekosisteminden öğrenilen kazanımlar Türkiye girişimcilik ekosisteminin oluşmasında önemli rol oynamıştır.

1999 – 2001 döneminde kurulan başarılı girişimlere 2006 yılında Webrazzi ve 2008 yılında Markafoni’nin katılmasıyla beraber Türkiye girişimcilik ekosistemi büyümeye devam etti. Bu girişimler Türkiye’de girişim sermayesi yapısının henüz oluşmadığı, bir girişim kurmak, büyütmek ve global bir oyuncuya çevirmek konusunda bilgi birikiminin ülkemizde olmadığı dönemlerde önemli başarılar elde ettiler.

2007 yılında e-ticaret sitesi Gittigidiyor’un yüzde 10 hissesini satın alarak Türkiye’de yatırımlarına başlayan Amerikalı e-ticaret sitesi eBay daha sonra 2011 yılında 240 milyon Amerikan doları değerleme üzerinden Gittigidiyor’un yüzde 93’ünü, 2016 yılında ise Gittigidiyor’un tamamını satın aldı (Pazarlamasyon, 2016). Bu yatırım ve satın alım Türkiye girişimcilik ekosistemi için önemli bir kırılma noktası oldu. Global dev oyuncuların Türkiye’de kurulan ve faaliyet gösteren şirketlere yatırım yapmasıyla bilgi ve tecrübe transferi gerçekleştirmesi, Türkiye girişimcilik ekosisteminde sermayeden daha önemli bir açığın hızla kapanmasına fayda sağladı. Gittigidiyor kurucu ortakları daha sonra UzmanTV, Getir, BiTaksi, Modacruz, Vole gibi girişimlerin melek yatırımcıları ve kurucuları arasında yer alarak girişim ekosisteminin büyümesinde önemli roller oynamaya devam ettiler.

Türkiye’nin ilk internet platformlarından birisi olan Mynet’in global yatırım fonu olan Tiger Global’dan aldığı yatırım da Türkiye girişimcilik ekosistemi için oldukça önemli bir yere sahip. Mynet yatırımıyla ülkemize giriş yapan Tiger Global daha sonra Türkiye’nin ilk decacornları olan Trendyol ve Getir’e de erken aşamalarda yatırım yaptı. Bunun yanı sıra Mynet kurucusu Emre Kurttepeli Türkiye’de önemli girişimlere erken aşamada melek yatırımcı olarak destek verirken Türkiye’nin ilk melek yatırım ağının kurucu ortakları arasında yer aldı.

Türkiye’nin ilk çevrimiçi yemek sipariş platformu Yemeksepeti’nin 2015 yılında Alman rakibi Delivery Hero’ya satılması ve satış sonrası çalışanlara dağıtılan pay Türkiye girişim ekosistemi için bir ilk olma özelliği gösterirken aynı zamanda yeni neslin girişimlerde çalışma konusunda daha ilgili olması ve girişimcilik kültürünün oluşması için önemli bir kilometre taşı oldu.

Türkiye’de girişimcilik kavramının henüz oluşmadığı dönemlerde kurulan bu şirketler ve ilerleyen yıllarda elde ettikleri başarılar, Türkiye’de girişimcilik ekosistemi özelinde bilgi birikiminin oluşmasına, yabancı ve yerli yatırımcıların girişim sermayesine yatırım yapmasına ve daha fazla girişimcinin ortaya çıkmasına olanak sağladı.

Türkiye Girişimcilik Ekosisteminin Yakın Geçmişi ve Bugünü

Girişim ekosistemi üretken girişimciliği teşvik eden tüm etkenlerin toplamıdır (OECD, 2024). Bu etkenler sosyal, kültürel, politik ve ekonomik olarak sınıflandırılabilir. Sosyal etkenler arasında yetenek havuzu, yatırım sermayesi, iş ağı, mentörler ve rol modelleri yer alırken kültürel etkenler arasında ise destekleyici kültür ve girişimcilik tarihi yer alır. Ekonomik ve politik etkenler ise politikalar, üniversiteler, destekler, fiziksel imkanlar ve serbest piyasa olarak açıklanabilir (Stam & Spigel, 2016).

İyi bir girişimcilik ekosisteminin farklı sektör ve alanlarda iş yapan çok geniş bir insan kaynağı havuzuna sahip olması gerekir. Sadece mühendislerin değil aynı zamanda pazarlamacıların, iş geliştirme uzmanlarının, finansçıların ve diğer iş odaklı alanlarda çalışan insanların olduğu geniş bir insan havuzu için üniversiteler önemli bir kaynaktır (Stam & Spigel, 2016). Üniversiteler yapıları gereği genç ve yetenekli insan sermayesine doğrudan erişim sağlarken bu insanların bir araya gelip çalışabileceği fiziksel ortamı sağlama konusunda da önemli bir avantaja sahiptir. Türkiye’de 2001 yılında çıkan 4691 sayılı kanun ile TÜBİTAK-MAM ve ODTÜ Teknopark Türkiye’nin ilk teknoparkları unvanını kazanmışlardır. Teknoloji Geliştirme Bölgeleri teknolojik bilginin üretilmesi, ticarileştirilmesi, verimliliği artıracak yeniliklerin geliştirilmesi ve sanayinin rekabet gücünün yükseltilmesi amacıyla kurulan yapılardır. Bu yapılarda yer alan firmalara sunulan teşvik ve desteklerle beraber girişimcilik ekosisteminin temel taşları arasında yer alan insan sermayesi, kültür ve desteklerin oluşması için önemli adımlar atılmıştır. Ağustos 2024 itibariyle faaliyet gösteren 102 Teknoloji Geliştirme Bölgesi ve aynı amaçla kurulan ve benzer teşvik ve destekler sunan 28 Teknoloji Geliştirme Merkezi (TEKMER) Türkiye girişimcilik ekosisteminin önemli aktörleri arasında yer almaktadır (T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 2024) (KOSGEB, 2024).

Startups.watch verilerine göre Türkiye’de girişim sermayesi yatırımları 2010 – 2019 yılları arasında artış eğilimi göstererek 20 milyon Amerikan doları seviyesinden 2019 yılında 103 milyon Amerikan doları seviyesine gelmiştir. 2019 yılında sonra ise Covid-19 pandemisi ile başlayan dönemde dünyadaki girişim yatırımlarına paralel şekilde önemli bir ivme kazanarak 2020 yılında 155 milyon Amerikan doları ve 2021 yılında 1,8 milyar Amerikan doları seviyesine ulaşmıştır. Bu dönemde Türkiye ilk unicorn (bir milyar Amerikan doları değerlemeye ulaşan şirket) girişimlerini de çıkartmıştır. 2022 yılında yüksek enflasyon ve faizle beraber politik gerginlikler ve savaşlar sebebiyle Türkiye girişimcilik ekosistemindeki yatırımlar yine dünyadaki yatırım ekosistemlerini takip edecek şekilde düşüşe geçmiştir. 2023 yılında 722 milyon Amerikan doları olarak gerçekleşen yatırımlar, 2024 yılının ilk yarısı itibariyle 586 milyon Amerikan doları seviyesindedir. Türkiye’de 2024 yılı ilk yarısı itibariyle kurulumuna izin verilmiş, 15 adedi aktif olmamakla beraber, 380 tane girişim sermayesi yatırım fonu bulunmaktadır. Girişim sermayesi yatırım fonları Türkiye’deki yatırımların %46’sında yer almaktadır. Türkiye girişimcilik ekosisteminde önemli bir finansman kaynağı olan kurumsal girişim sermayeleri ise yatırım turlarının %35’inde yer almaktadır. Yabancı yatırım fonlarının ise yatırım turlarına katılım oranı %12 seviyesindedir. Türkiye’de aktif olan 26 melek yatırım ağı ve T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından aktif akreditasyona sahip 576 melek yatırımcı bulunmaktadır. Bu sayılar incelendiğinde Türkiye girişim ekosisteminin önemli bir yatırım sermayesine sahip olduğunu söyleyebiliriz. Özellikle erken aşama girişimler, ürünlerini doğrulamak, geliştirmek ve ilk müşterilerini kazanmak adına alacakları tohum öncesi ve tohum yatırımlarında geniş bir yatırımcı ağına erişebiliyor.

Türkiye’de kendi girişimini kurmak isteyen girişimciler ve yeni kurulan girişimler için çeşitli destek, teşvik, hibe, eğitim ve mentörlük programları bulunuyor. TÜBİTAK tarafından verilen destek programları, KOSGEB destekleri, Sanayi Bakanlığı tarafından sunulan destekler ile girişimler, girişimcilik yolculuklarına önemli bir destek ile başlama imkânı buluyorlar.

Yatırım sermayesi, fiziki alanlar, destek, hibe ve teşvikler, insan kaynağı ve kültür gibi girişim ekosisteminin oluşması için destekleyici etkenlerin yanı sıra, 2000’li yılların başında kurulan girişimlerin elde ettikleri başarılar ve bilgi birikimi Türkiye’de 2010’lu yılların başlarında tam anlamıyla bir girişimcilik ekosisteminden bahsetmemize olanak sağladı. Günümüzde Türkiye girişim ekosistemi Global Startup Ecosystem Index 2024 raporuna göre girişimci ve yatırımcı sayısından ekosistem etkinliği sayısına, internet maliyetlerinden global şirketlerin AR&GE merkezi sayılarına kadar birçok farklı kriter üzerinden yapılan değerlendirmede dünyada 40. sırada, Avrupa’da ise 24. sırada yer alıyor.

Ekosistemin oluşmasıyla beraber Türkiye girişimcilik ekosistemi önemli başarı hikayeleri ortaya çıkardı. Bunlardan ilki; 2010 yılında kurulan oyun stüdyosu Peak Games… Türkiye’nin ilk unicorn şirketi olma başarısı gösteren Peak Games, 2020 yılında global oyun stüdyosu Zynga tarafından 1,8 milyar Amerika doları değerleme ile satın alındı (TechCrunch, 2020).

2010 yılında kurulan e-ticaret sitesi Trendyol, 2018 yılında hisselerinin %75’i karşılığında Alibaba’dan 728 milyon Amerikan doları yatırım aldıktan sonra 2021 yılında aldığı yeni yatırım turuyla değerlemesini 16,5 milyar Amerikan dolarına çıkararak Türkiye’nin ilk decacornu (10 milyar dolar değerlemeye ulaşan girişim) oldu (BBC News, 2021).

Getir, 2021 yılında aldığı 300 milyon Amerikan doları yatırım ile değerlemesini 2,6 milyar Amerikan dolarına çıkartarak unicorn oldu. Bu yatırımdan bir yıl sonra 2022 yılında aldığı yatırım ile değerlemesini 11,8 milyar Amerikan dolarına çıkartan Getir Türkiye’nin ikinci decacornu oldu (Tech.eu, 2022).

2019 yılında kurulan oyun stüdyosu Dream Games 2021 yılında aldığı 155 milyon Amerikan doları yatırım ile değerlemesini 1 milyar Amerikan dolarına çıkartarak Türkiye’nin bir diğer unicornu oldu (NTV Haber, 2021).

2000 yılında kurulan Hepsiburada, uzun ve başarılı bir yolculuğun ardından 2021 yılında Nasdaq borsasında 3,9 milyar Amerikan doları değerleme ile halka arz olarak unicorn sıfatını elde etti (Bloomberg HT, 2021).

2012 yılında kurulan yazılım şirketi Insider, 2022 yılında 1,22 milyar Amerikan doları değerleme üzerinden aldığı 121 milyon Amerikan doları yatırım ile Türkiye’nin ilk yazılım unicornu olmayı başardı (Webrazzi, 2022).

2016 yılında faaliyete geçen elektronik para kuruluşu Papara 2023 yılında Türkiye’nin ilk finansal teknoloji unicornu oldu (Bloomberg, 2023).

Türkiye girişimcilik ekosisteminden çıkan 7 unicornun 2 tanesi e-ticaret, 2 tanesi oyun, 1 tanesi hızlı sipariş, 1 tanesi yazılım ve 1 tanesi de finansal teknolojiler alanında faaliyet gösteriyor. Ekosistemde başarı elde eden girişimlerin çeşitli dikeylerde ortaya çıkması geniş bilgi birikiminin hem bir göstergesi niteliğinde hem de ekosistemin geleceğinin de aynı şekilde farklı alanlarda başarı potansiyeline sahip olduğunu gösteriyor. Bununla beraber Türkiye’nin global rekabette öne çıktığı en önemli dikey ise oyun dikeyi.

2017 yılında Peak Games’in kart oyunlarını Zynga’ya satmasıyla başlayan, 2018 ve 2019 yıllarında Gram Games ve Masomo’nun satışıyla devam eden dönem global yatırımcıların ilgisini Türkiye’de oyun sektörüne yöneltti. Peak Games’in Zynga tarafından satın alınması, Rollic’in çoğunluk hissesinin ve Alictus’un satışıyla beraber önemli ivme kazanan oyun dikeyi Türkiye girişimcilik ekosisteminin en önemli dikeyleri arasında yer alıyor (The State of Turkish Gaming Ecosystem, 2023). Oyun dikeyinde elde edilen başarılar sonrasında kurulan yeni girişimler ile bilgi birikiminin ekosistem içerisinde yayılmasıyla yerli ve yabancı yatırımcıların ilgisi gelecekte yeni oyun unicornları çıkarmamız için önemli avantajlar sağlıyor.

Türkiye Girişimcilik Ekosisteminin Yarını

Ülkemizdeki yüksek faiz ve enflasyon, girişim kurma maliyetlerini arttırırken girişimcilerin finansmana erişimini de zorlaştırıyor. Emisyon primi vergisi gibi tek seferlik de olsa geriye dönük yapılan vergi düzenlemeleri yabancı yatırımcıları tedirgin ederken girişimcilere özel finansman çözümlerinin eksikliği girişimcilerin hayatta kalma sürelerini kısaltıyor.

Türkiye girişimcilik ekosistemi 2022 sonrasında yaşanan düşüşün etkisiyle toparlanma sürecinde… Covid-19 sonrası artan yatırım miktarları ve değerlemelerin normalleştiği bir süreç olarak değerlendirebileceğimiz bu dönemde, Türkiye’de 2000’li yıllarda başlayan girişimcilik serüveni, 2010’lu yıllarda sağlam temeller üzerine kurulan ekosistem ile başarı hikayeleri çıkarmaya devam ediyor.

2024 yılının ilk yarısı itibariyle Türkiye özellikle finansal teknolojiler dikeyinde önemli yatırımlara ev sahipliği yapıyor. 13 yatırım turunda alınan 183 milyon Amerikan doları yatırım ile finansal teknoloji dikeyi en yüksek yatırım aldığı dönemi yaşıyor. Finansal teknolojilerin yanı sıra Türkiye girişim ekosistemi oyun dikeyinde yatırım miktarı ve sayısı olarak Avrupa 2., MENA bölgesinde ise 1. konumda (Turkish Startup Ecosystem 2024 Q2 Report, 2024). Yapay zekâ girişimleri ise en çok yatırım turu kapatan dikey olarak ön plana çıkıyor.

Başarılı girişimcilerin yeniden şirket kurması, bilgi birikimini aktarması, yatırımcı olması, dersler vermesi ile yaşanan entelektüel taşma girişimcilik ekosisteminin her yönünü besleyen önemli bir fenomen (Isenberg, 2011). 2000’lerin başında kurulan şirketlerin 2010’lu yıllarda kurulan şirketlere yaptığı etkiye benzer bir etkiyi 2020’li yıllarda kurulan girişimlerde görmek üzere olduğumuz kritik bir dönemdeyiz. Türkiye girişim ekosistemi yaklaşık 20 yıllık sürecinde kendi bilgi birikimini ve ekosistem dinamiğini oturttu ve döngüsel hale getirmeye başladı. Bu oldukça önemli bir kazanç çünkü girişim ekosistemleri yapıları itibariyle kopyalanamaz (Isenberg, 2011). Silikon Vadisi’nin başarısını aynı reçete ile Türkiye’ye uygulamak mümkün değildir çünkü coğrafi, kültürel, ekonomik yapılar birbirinden çok farklıdır.

Olumlu gelişmelere karşın Türkiye girişim ekosistemi artık yükselen pazarlar arasında parlayan tek ekosistem değil. Son yıllarda özellikle Afrika, Orta Doğu ve Latin Amerika bölgesinde kurulan girişimler önemli başarılar elde etmeye başladı. Bu durum, global yatırımcıların yatırım stratejilerine bu ülkeleri de dahil etmesine sebep oluyor. Dolayısıyla, Türkiye beş sene önceki yükselen pazar yıldızı olma avantajını kaybetti.

Ekosistemde yer alan tüm paydaşların birlikte çalışması ile bu kritik dönemecin iyi dönülmesi gerekiyor. Kanun yapıcıların ekosisteme özel, kolaylaştırıcı çözümler getirirken ekosistemi fazla regülasyon ile boğmaması, ülkenin ekonomi yönetiminin öngörülebilir politikalar ile girişimcilerin yol haritasını oluşturmalarına engel olmaması, yatırımcıların doğru girişimleri fonlarken girişim sermayesi yatırımlarının doğasında yer alan risk iştahını koruması gerekiyor. Yatırımcıların, girişimlerin, girişim ekosistemi medyasının, kurumsal yatırımcıların, melek yatırımcıların, bakanlıkların ortak ve koordineli şekilde çalışması ile Türkiye girişim ekosistemi rekabetçi yapısını korurken yeni başarı hikayelerine de ev sahipliği yapabilir.

Kaynakça

Bültenimize Abone Olun